Analog kayıtların geleceği bant kimyasının gölgesinde

Ses kayıtlarının korunmasına dair giderek derinleşen bir kriz, binlerce tarihî master bandı ciddi bir tehlikeyle karşı karşıya bırakıyor.

Mühendislerin aktardığına göre, 1970’ler ve 1980’lerde üretilen bantlar bugün ağır kimyasal bozulmalar yaşamaya başladı. The New York Times’ın haberine göre bu bozulmalar arasında, sektörde uzun süredir bilinen banttaki yapışkanın dökülme probleminin yanı sıra, bant katmanlarının birbirine yapışarak tek ve sert bir kütle hâline gelmesine yol açan, çok daha yıkıcı yeni bir sorun olan adezyon da bulunuyor.

Bu kayıtları kurtarma çalışmalarının merkezinde, küresel arşivleme ve koruma şirketi Iron Mountain’da kıdemli koruma uzmanı olarak görev yapan Kelly Pribble yer alıyor. Özel olarak üretilmiş makineler, ultrasonik temizleyiciler ve doğaçlama kurutma düzenekleriyle çalışan Pribble, Bob Dylan ve Bruce Springsteen gibi sanatçılara ait ağır hasar görmüş kayıtları yeniden kullanılabilir hâle getirmeyi başardı. Pribble’ın çalışmaları sayesinde Dylan’ın ‘Empire Burlesque’ dönemine ait materyaller, 2021’de yayımlanan ‘Bootleg Series Vol. 16’ için kurtarılabildi.

Söz konusu bozulmanın kökeni, 1970’lerin başında bant üretiminde organik bileşiklerin yerini sentetik yağlayıcıların almasına dayanıyor. Yapışkan dökülmesi gibi erken dönem arızalar, bantların dikkatlice ‘pişirilmesi’ yöntemiyle çoğu zaman giderilebiliyor. Ancak daha yeni ve karmaşık adezyon sorunları, aylar sürebilen kimyasal banyolar ve mekanik ayırma işlemleri gerektirebiliyor. Bu da süreci son derece zahmetli ve maliyetli hâle getiriyor.

Riskin boyutu ise oldukça büyük. Büyük plak şirketleri, arşivler ve sanatçı miraslarını yöneten kurumlar, toplamda milyonlarca analog makarayı elinde bulunduruyor. Cannonball Adderley başta olmak üzere pek çok önemli kaydın haklarına sahip olan Concord, arşivinin tamamını eksiksiz şekilde restore etmenin milyonlarca dolarlık bir maliyet yaratacağını öngörüyor. Restorasyonun mümkün olmadığı durumlarda ise mühendisler, güncel yeniden basımlarda daha düşük kaliteli güvenlik kopyalarını kullanmak zorunda kalabiliyor.

Pek çok bandın artık fiziksel dayanım sınırına yaklaşmasıyla birlikte, arşivciler mevcut durumu zamana karşı verilen bir yarış olarak tanımlıyor. Iron Mountain, Pribble’ın geliştirdiği yöntemleri küresel ölçekte uygulanabilir hâle getirmek için otomatik sistemler üzerinde çalışmayı sürdürüyor. Amaç, daha fazla kayıp geri dönülmez hâle gelmeden, tehlike altındaki bu kayıtları koruyabilmek.

Koruma perspektifinden bakıldığında, arşivciler ve ses mühendisleri için önceliklendirilmesi gereken pek çok disco dönemi master kaydı, dans müziği dinleyicileri açısından da ayrı bir endişe kaynağı oluşturuyor. Buradaki mesele doğrulanmış bir hasardan ziyade, bant kimyası ve üretim pratiklerinin bugün uzun vadeli riskler barındırdığı bilinen o döneme ait, yüksek risk taşıyan ve kültürel değeri son derece yüksek kayıtlar. MFSB’nin ‘Love Is the Message’ ve ‘TSOP’, The Salsoul Orchestra'nın 'Magic Journey', Donna Summer’ın ‘I Feel Love’, Chic’in ‘Risqué’, Double Exposure’un ‘Ten Percent’, Anita Ward’un ‘Ring My Bell’, Dan Hartman’ın ‘Relight My Fire’ ve Sheila B. Devotion’ın ‘Spacer’ gibi kayıtları, master bantları tam da bu kırılgan dönemin içine düşen, disco’dan kulüp kültürüne uzanan mirası tanımlayan temel eserler arasında yer alıyor.